TLÖN, UQBAR, ORBIS TERTIUS
ТЛЁН, УКБАР, ORBIS TERTIUS
(Шарифжон АҲМЕДОВ таржимаси)
I.
Кўзгу ва энциклопедиянинг ўхшашлиги туфайли мен Укбарни кашф қилдим. Рамос-Мехиада, Гаона кўчасидаги уйнинг йўлак адоғида кўзгу ташвишли жимирлар, энциклопедия эса кишини чалғитиш учун The Anglo-American Cyclopedia (Нью-Йорк, 1917) деб номланган бўлиб, 1902 йилги Encyclopedia Britannicaнинг сўзма-сўз, аммо анча кечиккан қайта нашри эди. Бу воқеа беш йил чамаси аввал содир бўлди. Ўша оқшом уйимга Биой Касарес меҳмон бўлиб келган ва биз романни биринчи шахс номидан қандай ёзиш кераклиги ҳақида баҳслашиб, узоқ ўтириб қолдик. Фикримизга кўра, бу каби роман саҳифаларида ровий айрим воқеалар ҳақида атайин сўзламас ва ё уларни бузиб кўрсатиб, турли хил қарама-қарши талқинларга йўл қўярди; ўз навбатида бу ҳол баъзи — жуда озчилик — ўқувчиларнинг бешафқат ва ё бачкана моҳиятни англаб етишларига кўмак берар эди. Йўлак адоғида бизни кўзгу кузатиб турар ва биз кўзгуларда аллақандай мудҳишлик бор эканига эътибор қилдик (ярим тун чоғи бундай кашфиётлар муқаррар). Шунда Биой Касарес Укбар ересиархларидан бирининг сўзларини эслади: «Кўзгу ва қўшилишлар жирканчдир, илло улар одамлар миқдорини кўпайтиради». Мен ушбу кўҳна ҳикмат манбаини сўрадим — бу The Anglo-American Cyclopediaда, Укбар ҳақидаги мақолада босилган, дея жавоб қилди Биой. Бизнинг уйда (жиҳозлари билан ижарага олган уйимизда) шу нашрнинг бир нусхаси бор эди. XXVI жилднинг сўнгги саҳифаларида биз Упсала ҳақидаги мақолани, XXVII жилднинг дастлабки саҳифаларидан «Урал-Олтой тиллари» тўғрисидаги мақолани топдик. Укбар ҳақида эса лом-мим дейилмаган эди. Бироз ҳижолат бўлган Биой кўрсаткич-жилдни қўлига олди. У турли талаффузларни саралаб, беҳуда уринарди: Укбар, Угбар, Оокбар, Оукбар… Кетиш олдидан айтдики, Укбар Ироқ ва ё Олд Осиёдаги аллақайси бир вилоят эди. Тан олишим керак, мен бир қадар ўнғайсизланган кўйимча унинг фикрини маъқуллаган бўлдим. Хаёл қилдимки, ном-нишонсиз бу мамлакат ва исм-шарифи йўқ бу ересиарх Биой йўл-йўлакай ўйлаб топган нарсалар эди ва шулар воситасида аслида унинг ўзига тегишли жумлани асосли қилиб кўрсатмоқчи бўлганди. Юстус Пертес хариталаридан бирига бесамар тикилиш оқибатида бунга ишонч ҳосил қилдим. Continue reading